معلولیت و اهداف توسعه پایدار

امسال روز جهانی اشخاص دارای معلولیت بر محوریت اهداف توسعه با شعار جهانی "دستیابی به 17 هدفی که برای آینده مان می خواهیم" گرامی داشت گردید، پدیده معلولیت در جهان کنونی موضوع همه شمول و فراگیر می باشد، به همین خاطر است که کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت، پدیده معلولیت را جزی از ابزار توسعه و حقوق بشر می داند و بر همه شمولی و فراگیر بودن آن، تأکید دارد.

در دهه نود میلادی مفهوم " برای همه" مطرح شد و خدمات و سهولت ها برای همه است مانند؛ آموزش برای همه، جامعه برای همه، سلامتی برای همه و همین طور هر خدمتی، برنامه ی که طرح می گردد، باید همگانی طراحی گردد.  

اهداف توسعه هزاره سوم

در آغاز هزاره سوم میلادی، اهداف توسعه هزاره ایجاد گردید، اما ذکر مشخص و معین از جامعه معلولیت و اشخاص دارای معلولیت نشد، و اشخاص دارای معلولیت با نام خودش بصورت مشخص مطرح نشد  و در ذیل موارد دیگر مطرح شد. و بعد از ارزیابی پیشرفت ها و موفقیت های اهداف توسعه هزاره سوم این نکته و موضوع واضح شد که اهداف هشت گانه ای اهداف توسعه هزاره سوم بدون معلولیت موفق نبوده است، چون یک بخش بزرگی از جامعه بشری که در آغاز هزاره سوم به 650 میلیون انسان تخمین زده می شد در اهداف توسعه جهانی نادیده گرفته شده است، بنا اهداف توسعه هزاره سوم بصورت همه جانبه و فراگیر به موفقیت نیانجامید.

در سال 2011 "گزارش جهانی معلولیت" توسط سازمان صحی جهان و بانک جهانی تهیه گردید نشان داد که بیشتر از یک بیلیون انسان در دنیا دارای معلولیت است و یا  15% نفوس جهانی را تشکیل میدهد.

با توجه به تجربه اهداف توسعه هزاره که معلولیت شمول نبود، نهادها و تشکل های مختلف جهانی اشخاص دارای معلولیت در سطح جهانی و از طرفی دیگر آخرین کنوانسیون حقوق بشری که همانا کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت باشد، در سطح دنیا مرعی الاجرا شده بود و همچنان فعال شدن روز افزون جنبش های فراگیر جامعه معلولیت که در رابطه به حقوق و نیازمندی شان در سطوح مختلف دادخواهی و لابی می کردند برای شمولیت و گزینش مناسب معلولیت در اهداف جدید توسعه ای تلاش نمودند و از جانب دیگر کشورها و سایر گروه های حقوق بشری و توسعه ای نیز جامعه معلولیت را در شامل نمودن حقوق شان در اهداف جدید جهانی همکاری و حمایت نمودند.

چرا توسعه باید معلولیت شمول باشد؟

جامعه معلولیت، هم از لحاظ کمی که 15% نفوس جهان را تشکیل میدهد و هم از لحاظ انسانی بعنوان بشر، دارای حقوق برابر مانند سایر شهروندان می باشد و همچنان اسناد مختلف بین المللی همه بر همه شمولی معلولیت تأکید دارد، چنانچه کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت منحیث آخرین میثاق بین المللی حقوق بشری یا اولین سند حقوق بشری قرن بیست ویکم هم، موضوع معلولیت را موضوع حقوق بشر می داند. به عبارت دیگر، حقوق اشخاص دارای معلولیت، حقوق بشر است و حقوق بشر، حقوق اشخاص دارای معلولیت می باشد. و در عین حال موضوع معلولیت، موضوع توسعه است و تمامی برنامه توسعه ای باید معلولیت شمول باشد، توسعه نقش اساسی در خودکفایی، خودباوری، شمولیت اجتماعی دارد و به همین خاطر است که هیچ توسعه ای بدون معلولیت، توسعه گفته نمی شود و ما زمانی می توانیم که یک برنامه را توسعه بگویم که معلولیت شمول باشد و به همین خاطر بود که، اهداف توسعه هزاره سوم موفقیت آمیز نبود، زیرا در هیچ یک از اهداف هشت گانه اش از معلولیت نامی نبرده بود و به همین خاطر بود که هدف و آجندای توسعه جهانی جدید در ابتدا کار معلولیت شمول گردید و دیگر موضوع معلولیت در اهداف توسعه زیر مجموعه دیگران بحث نشد.

توسعه، فقر و معلولیت

بطور مثال نقش توسعه و معلولیت نقش متقابل است و بر یک دیگر تأثیر گذار می باشد. یکی از اهداف اساسی توسعه در سطوح جهانی، منطقوی و یا ملی کاهش و یا محو کامل فقر است. معلولیت و فقر رابطه دو جانبه دارد و دو طرف یک سکه می باشد، فقر معلولیت را بمیان می آورد و همین قسم معلولیت فقر آور می باشد. بطور مثال، فقر خانواده و از جمله مادر در مراحل مختلف بارداری، جنین و بعد از زایمان بخاطر کمبود مواد لازم غذایی و تغدیه و ادویه  می تواند باعث و علت ایجاد معلولیت در کودک گردد و همچنان خانواده که عضو دارای معلولیت دارد و یا خود شخص دارای معلولیت به خاطر بخاطر نبود امکانات و یا عدم دسترسی لازم به آموزش، مهارت، کاریابی و سایر برنامه های معیشتی و اقتصادی فقیر می ماند و یا در زیر خط فقر بسر می برد، اینجا است که دیده می شود رابطه فقر و معلولیت یک رابطه دوجانبه و متقابل می باشد که یکی باعث اکتساب و ایجاد دیگری می گردد، پس دیده می شود نقش توسعه بسیار جدی و مهم است و هیچ کسی نمی تواند آنرا نایده بگیرد.

عدم شناسایی ظرفیت های اشخاص دارای معلولیت در سطح جهان

در سند تهیه شده توسط سکرتریت کنفرانس کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت در رابطه به وضعیت توانمندسازی اقتصادی اشخاص دارای معلولیت در سطح جهان در سال 2013 چنین آمده است " در جهان بیشتر از یک بیلیون اشخاص دارای معلولیت که تقریباً 15% جمعیت جهان را احتوا می کند، می باشد، یک گروه قابل ملاحظه و مهمی جهانی می باشد که می تواند نقش و سهم در توسعه و جامعه بازی کند اما تا هنوز ظرفیت های بالقوه شان هیچگاهی بخاطر موانع موجود شناسایی نگردیده است. اکثریت حداقل 780 میلیون واجد سن کار با موانع فزیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی روبرو بوده و باعث عدم دسترسی آنان به آموزش، توسعه مهارت ها، کاریابی، خدمات صحی و بطور وسیع تر شمولیت اجتماعی برابر با سایر شهروندان گردیده است. شواهد نشان می دهد که اشخاص دارای معلولیت در معرض خطر بزرگتر فقر در مقایسه با اشخاص بدون معلولیت در کشورها توسعه یافته و در حال توسعه می باشند [1]"

برنامه های توسعه بین المللی، منطقوی و ملی باید فراگیر و همه شمول طراحی گردد و هیچ گروهی، از جمله اشخاص دارای معلولیت نباید نادیده گرفته شده و یا فراموش گردد. اگر برنامه های توسعه ای بدون در نظر گرفتن حقوق و نیازمندی های این گروه طرح گردد، از یک طرف، جامعه معلولیت را نادیده گرفته است و از طرفی دیگر بر توسعه بودن برنامه شک و تردید ایجاد می شود، چنانچه قبلا تذکر داده شد، توسعه ای بدون معلولیت، توسعه نیست.

برنامه های توسعه ای ملی

در افغانستان نیز می توان از برنامه های توسعه ای مانند؛ استراتژی انکشاف ملی افغانستان و همچنان برنامه همبستگی ملی و میثاق شهروندی نام برد. ضرورت معلولیت شمولی در برنامه میثاق شهروندی که برنامه توسعه ای محلی و ملی می باشد، خیلی مهم و حیاتی است و برنامه میثاق شهروندی در ابتدا فراگیر و معلولیت شمول طراح شده باشد، چنانچه برنامه همبستگی ملی معلولیت شمول نبود، میثاق شهروندی می تواند از مودل یا استراتژی بازتوانی مبتنی بر جامعه [2]که توسعه فراگیر مبتنی برجامعه است، پیروی نماید. بازتوانی مبتنی بر جامعه این گونه تعریف می گردد: استراتژی در درون برنامه توسعه همه جانبه جامعه برای بازتوانی، برابرسازی فرصت‌ها، کاهش فقر و شمولیت اجتماعی افراد دارای معلولیت می باشد[3]. بازتوانی مبتنی بر جامعه استراتژی و رهنمود خیلی واضح برای مجریان میثاق شهروندی می باشد که از تجارب منطقوی و بین المللی برخوردار است و حتی می توان آنرا راهنمای گام به گام گفت.

اهداف توسعه پایدار

در طرح و ایجاد اهداف توسعه پایدار 15 ساله بعدی الی سال 2030 موضوع معلولیت بصورت همه جانبه و خوب شامل گردیده است، تمام اهداف 17 گانه آن همه شمول، جهانی و فراگیر می باشد و در عین زمان بصورت مشخص و با ذکر نام از جامعه معلولیت و اشخاص دارای معلولیت هم در اهداف و هم در شاخص های اندازه گیری و پیشرفت آن یاد آوری شده است. اهداف توسعه پایدار دارای 17 ذیل می باشد:

1.      نبود فقر

2.      به صفر رساندن گرسنگی

3.      صحت خوب و بهزیستی

4.      آموزش با کیفیت

5.      برابری جنسیتی

6.      آب سالم و تأسیسات بهداشتی

7.      انرژی پاک و قابل دسترس

8.      کارمناسب و رشد اقتصادی

9.      صنعت، نوآوری و زیر ساخت

10. کاهش نابرابری ها

11. شهرها و جوامع پایدار

12. تولید و مصرف مسوولانه

13. اقدام برای اقلیم

14. زندگی زیر آب

15. زندگی روی زمین

16. صلح، عدالت و نهادهای توانمند

17. مشارکت برای اهداف

اهداف توسعه پایدار معلولیت شمول بوده و بر پنج مقصد با اساس (P انگلیسی) 1) مردم (People)، 2) زمین (Planet)، 3) صلح (Peace)، 4) مشارکت (Partnership) و 5) رفاه و موفقیت (Prosperity) بنا شده است.

اهداف توسعه پایدار مرتبط به معلولیت

معلولیت دربخش های مختلف اهداف توسعه پایدار آمده است و یا ارجاع داده شده است، اما بخصوص در بخش های مرتبط به: آموزش، رشد اقتصادی و کاریابی، نابرابری، دسترسی به شهرها و اسکان و همچنان در بخش جمع آوری معلومات و ارقام و نظارت از اهداف توسعه پایدار بحث شده است و در اهداف ذیل این گونه آمده است. 

هدف چهارم: آموزش با کیفیت: تضمین آموزش فراگیر با کیفیت برابر و ارتقا / ترویج فرصت های یادگیری مادام العمر برای همه

4.5. تا سال 2030، از بین بردن نابرابری جنسیتی در آموزش و تامین دسترسی برابر در تمام سطوح آموزش و پرورش و آموزش های حرفه ای برای افراد آسیب پذیر، از جمله اشخاص دارای معلولیت، مردم بومی و کودکانی که در موقعیت های آسیب پذیر قرار دارند.

4.الف. ایجاد و ارتقاء امکانات آموزشی حساس نسبت به کودکان، اشخاص دارای معلولیت و جنسیت و فراهم سازی محیط های یادگیری مصون، غیر خشونت آمیز، و آموزش فراگیر و موثر برای همه.

هدف هشتم: کار شایسته / مناسب و رشد اقتصادی: ترویج / ارتقای رشد اقتصادی پایدار و فراگیر، اشتغال کامل و بهره ور و مناسب / شایسته برای همه

8.5. تا سال 2030، دستیابی به اشتغال کامل و پربار و کار مناسب برای همه زنان و مردان، از جمله برای جوانان و افراد دارای معلولیت و دستمزد برابر برای کار برابر.

هدف دهم: کاهش نابرابری ها: کاهش نابرابری ها در داخل کشورها و میان آنها.

10.2. تا سال 2030، توانمند سازی، بهبود و ارتقای مشمولیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی همه، صرف نظر از سن، جنس، معلولیت، نژاد، قومیت، تبار، دین یا موقعیت اقتصادی و غیره.

هدف یازدهم: شهرها و جوامع پایدار: امن و پایدار سازی شهرها و مکان های اسکان بشری و مقام ساختن آنها در برابر حوادث بصورت فراگیر.

11.2. تا سال 2030، تامین دسترسی به سیستم حمل و نقل مصون، ارزان، قابل دسترس و پایدار برای همه، بهبود امنیت جاده ها، به ویژه با توسعه حمل و نقل عمومی، با توجه ویژه به نیازهای کسانی که در شرایط آسیب پذیرتر قرار دارند از جمله زنان، کودکان، افراد دارای معلولیت و افراد مسن.

11.7.تا سال 2030، تامین دسترسی عمومی به مکان ها یا فضاهای عمومی امن، فراگیر، قابل دسترس و سرسبز، به ویژه برای زنان و کودکان، افراد مسن و افراد دارای معلولیت.

هدف هفدهم: مشارکت برای اهداف: تقویت ابزار لازم برای اجرا و تجدید همکاری جهانی برای توسعه پایدار

ارقام، نظارت و وحسابدهی

17.18. تا سال 2020، افزایش حمایت و پشتیبانی از ظرفیت سازی برای کشورهای در حال توسعه، از جمله برای کشورهای کمتر توسعه یافته و ایالات در حال توسعه، جهت افزایش قابل توجهی دسترسی به داده ها و اطلاعات با کیفیت، به موقع و قابل اعتماد، تفکیک شده از لحاظ درآمد، جنسیت، سن، نژاد، قومیت، وضعیت مهاجرتی ، معلولیت، موقعیت جغرافیایی و ویژگی های دیگر مربوط به زمینه های ملی.

نوت: این نوشته قبلا در 2016 بمناسبت روز جهانی اشخاص دارای معلولیت و اهداف توسعه پایدار به ماهانه حقوق بشر کمیسیون مستقل حقوق بشر فرستاده شده بود. اما بخاطر تراکم مطالب در آن زمان از نشر باز ماند، از طریق این صفحه باز نشر می کنم.

---

[1] Sixth session, New York, 17 – 19 July 2013

[2] Community Based Rehabilitation CBR

[3] رهنمود بازتوانی مبتنی برجامعه صفحه 11 مؤلفه معرفی بازتوانی مبتنی بر جامعه، سازمان صحی جهان