روز جهانی اشخاص دارای معلولیت؛ فرصتی برای درک بهتر از معلولیت

از سوم دسمبر(13 قوس) همه ساله در سراسرجهان به عنوان روز جهانی اشخاص دارای معلولیت توسط محافل گوناگون؛ گرامی­داشت به عمل می­آید. هدف از تجلیل این روز؛ ارتقای درک بهتر از مسایل معلولیت و بسیج حمایت­ها برای کرامت، حقوق و بهبودی وضعیت آنان و هم­چنان گسترش آگاهی رسانی برای شمولیت و مشارکت در زندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اشخاص دارای معلولیت می­باشد.

شعارامسال روزجهانی اشخاص دارای معلولیت " با رفع موانع جامعه­ی فراگیر و قابل دسترس برای همه بسیازیم" Removing barriers to create an inclusive and accessible society for all"

می­باشد و تأکید شعار امسال برچگونگی ایجاد جامعه­ ی فراگیر که با معیارهای دسترسی مهیا باشد، می­باشد.

انتخاب شعار؛ بستگی به موضوع و اهمیت موضوع همان سال دارد که بدان در سال جاری توجه و رسیدگی شود و اگر به شعارهای سال­های پیش نظر بیندازیم؛ دیده می­شود که هرسال به یک موضوع مهم که نقش اساسی در مشارکت و بهره مندی برابر اشخاص دارای معلولیت در زندگی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، ورزشی دارد- می­باشد.

 شعار ها نه تنها که نمادین به نظر میرسند؛ بلکه بازتاب دهنده­ی شرایط و اوضاعی است که جامعه­ ی معلولیت بدان رو به رو است و باید برای رفع و محو مشکل مورد نظر؛ در همان سال، توجه­ی جدی با تدابیر همه­گانی مناسب انجام گیرد.

دلایل انتخاب شعار سال 2012م:

سازمان ملل متحد؛ زمینه­ی انتخاب شعار ([1])امسال را چنین شرح میدهد: بیش­تر از یک میلیارد انسان که تقریباً 15% نفوس جهان را تشکیل می­دهد وبا نوعی از معلولیت زندگی می­کنند. اشخاص دارای معلولیت " بزرگترین اقلیت جهانی" بوده که اغلب با موانع مختلف مشارکتی در ابعاد مختلف اجتماعی روبه رو اند. آنان با انواع مختلف موانع؛ از جمله موانع فزیکی و محیطی، اطلاعات و فن­آوری معلوماتی روبه رواند که ناشی از قانون گذاری یا پالیسی ویا برخوردهای تبعیض آمیزاجتماعی می­باشد. در نتیجه؛ اشخاص دارای معلولیت نمی توانند دسترسی برابر از جامعه و خدمات آموزشی، کاریابی، مراقبت های صحی، حمل و نقل، مشارکت سیاسی و عدالت داشته باشند.

شواهد و تجارب نشان می­دهد؛ زمانی­که موانع شمولیت برداشته شده؛ اشخاص دارای معلولیت به صورت توان­مند در تمام زندگی اجتماعی  شرکت نموده، کل جامعه سود می برند.  تنها اشخاص دارای معلولیت با موانع  مواجه نیست؛ بلکه  تمام جامعه ضرر می کند و دسترسی ضرورتی مبرم دستیابی به پیشرفت و توسعه؛ برای همه است.

کنوانسیون­ حقوق­ اشخاص دارای­ معلولیت؛ موانع موجوده را به­ عنوان موضوع مرکزی معلولیت؛ شناسایی نموده است. در این کنوانسیون؛ معلولیت به ­عنوان یک مفهوم و پدیده یی که "ازنتیجه­ ی تعامل بین شخص دارای آسیب دیدگی و موانع رفتاری و محیطی که مانع مشارکت مؤثر و برابر بر مبنای برابر با سایرین می­شود" مطرح شده است.  

دسترسی و شمولیت اشخاص دارای معلولیت در کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت؛ به­ عنوان حقوق اساسی شناخته شده و نه تنها که مقصدنیست،  بلکه به­ حیث پیش شرط بهره مندی حقوق آنان مطرح شده است.

ماده­ ی نهم کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت؛ خواهان توانمندسازی اشخاص دارای معلولیت می­باشد که آنان بتوانند آزادانه زندگی کنند و در تمام ابعاد زندگی و توسعه؛ به­ صورت کامل شرکت نمایند.

کنوانسیون از تمام کشورهای­ عضو می­خواهد که تدابیر لازم را جهت اطمینان از این­که اشخاص دارای معلولیت دسترسی به تمام جنبه های اجتماعی به ­صورت برابر با دیگران را دارند و همچنان  موانع را شناسایی نموده؛ در صدد رفع موانع دسترسی برآیند؛ روی دست بگیرد. با وجود این، در نقاط مختلف جهان امروزی؛ عدم آگاهی دهی و درک از دسترسی به ­عنوان موضوع همه شمول توسعه به ­عنوان مانع دستیابی به پیشرفت و توسعه در راستای اهداف هزاره­ی سوم بوده و هم­چنان دست­آوردهای توافقات جهانی می­باشد.

 تجلیل روز جهانی اشخاص دارای معلولیت درسال2012 م فرصتی را برای بیان و طرح زدودن و رفع این موانع و ارتقای دسترسی و محوتمامی اشکال موانع اجتماعی می­باشد.  

چگونه باید از این روز تجلیل شود؟:

بر اساس شعار اصلی 2012م " با رفع موانع جامعه­ ی فراگیر وقابل دسترس برای همه بسازیم"، شعار های محلی می­شود که انتخاب نمود تا تمام ابعاد اجتماعی و توسعه یی به شمول رفع موانع آموزش، کاریابی، حمل و نقل، گردش­گری و ورزش را در برگیرد و یا می­تواند شعار خاصی به ­منظور موضوع خاص و یا محو و رفع دسترسی در کشورتان انتخاب کنید.

تجلیل از این روز؛ فرصت مشارکت تمام نهاد ها: (دولت، ملل متحد، جامعه ی مدنی و اشخاص دارای معلولیت را برای تمرکز بالای موضوعی که چگونه بتوانیم موانع ایجاد جامعه­ی فراگیر و قابل دسترس که همه بتوانند از آن مستفید و بهره مند شوند؛ شناسایی نموده و راه حل مناسب را پیدا نماییم، فراهم می­آورد.

از سال 1997 بدینسو؛ ملل متحد همه­ساله شعاری را برای  روزجهانی اشخاص دارای معلولیت برگزیده است و انتخاب شعار هر سال بیانگراهمیت موضوع­سال است که بدان توجه صورت گیرد و با تطبیق و طرح آن؛ یکی از مشکلات و معضلات مهم زندگی ­اجتماعی جامعه ­ی معلولیت برداشته می­شود. شعارهایی که تاکنون انتخاب شده است:

1997: "هنر، ورزش­ها و معلولیت­ها"

1998: "هنر، فرهنگ و زندگی مستقل"

1999: " دسترسی برای همه در هزاره­ ی جدید"

2000: " تکنالوژی معلوماتی را برای همه قابل دسترس بسازیم"

2001: " برابری و مشارکت کامل: تقاضا برای روش جدید؛ جهت تشخیص پیشرفت و ارزیابی دست­آوردها"

2002: " زندگی مستقل و معیشیت دوامدار"

2003: " یک صدا از خود ما"

2004: " هیچ چیزی در باره ­ی ما؛ بدون ما نیست"

2005: " حقوق اشخاص دارای معلولیت: عمل در توسعه"

2006: " قابل دسترس بودن اطلاعات و معلومات"

2007: " کار مناسب برای اشخاص دارای معلولیت"

2008: " کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت: کرامت و عدالت برای همه­ ی ما"

2009: " توا­­­ن­مند سازی اشخاص دارای معلولیت و جامعه در جهان؛ مطابق به اهداف توسعه ای هزاره­ی سوم"

2010 : " ادامه­ی تعهد: شمولیت معلولیت در اهداف توسعه­ای هزاره­ی سوم تا سال 2015 و بعد از آن"

2011: " با هم برای جهان بهتر برای همه: شمولیت اشخاص دارای معلولیت در توسعه" 

مناسبت هایی که متنج به اعلام روز جهانی اشخاص دارای معلولیت گردید:

هرچند که موضوع معلولیت در اوایل سازمان ملل متحد مطرح بود و با شرایط آن­زمان؛ کم و بیش بدان پرداخته شده است؛ اما درهر دهه- موضوعات معلولیت؛ بیشتر از بیش در سازمان ملل متحد مطرح می­شد، دهه­ ی هفتاد میلادی طرح حقوق بشرمحوری به موضوع معلولیت است. در این دهه؛ موضوع حقوق بشری اشخاص دارای معلولیت مقبولیت جهانی پیدا می­کند. در این دهه در سال 1971 " اعلامیه­ ی  حقوق اشخاص دارای معلولیت ذهنی" در 20 دسمبر 1971 توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب می­شود. در اعلامیه­ ی بالایی؛ به حقوق برابر اشخاص دارای معلولیت ذهنی با دیگران تأکیده شده است و هم­چنان در این دهه؛ یک اعلامیه­ ی دیگر نیز توسط مجمع عمومی در نهم دسمبر 1975 زیر نام " اعلامیه­ ی جهانی حقوق اشخاص دارای معلولیت" به تصویب رسید. در این اعلامیه؛ اشخاص دارای معلولیت دارای همان حقوق­ سیاسی و مدنی می­باشد که دیگران میداشته باشند. 

سال جهانی اشخاص دارای معلولیت 1981م:

برای درک و ضرورت ارتقای مشارکت اشخاص دارای معلولیت در زندگی اجتماعی و توسعه، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 16 دسمبر 1976 در قطع­نامه­ی شماره 123/31؛ سال 1981 را به­ عنوان سال جهانی­ اشخاص دارای معلولیت؛ با شعاری "مشارکت کامل و برابری(1)" اعلان نمود تا مشارکت کامل اجتماعی اشخاص دارای معلولیت در جامعه؛ تسهیل گردد. سال جهانی اشخاص دارای معلولیت؛ خواستار ایجاد یک برنامه­ ی عملی در سطوح ملی، منطقوی و جهانی با تأکید بر تساوی فرصتها، ‌توان­بخشی و پیش­گیری از معلولیت ها گردید.

دهه­ ی اشخاص دارای معلولیت (1983 –1992م):

سازمان ملل متحد؛ سال­های 1983– 1992 را به ­عنوان دهه­ ی اشخاص دارای معلولیت؛ نام گذاری نمود تا کشورها و سازمان­ها بتوانند در مدت یا چارچوب زمانی فعالیت های سفارش شده " برنامه­ ی عمل جهانی"‌ در رابطه به معلولیت را تطبیق و عملی نماید. 

روز جهانی اشخاص دارای معلولیت:

سوم دسمبر؛ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد؛ طی قطع­نامه­ ی شماره 3/47 در 14 اکتوبر 1992 به ­عنوان روز جهانی اشخاص دارای معلولیت اعلان گردید. قطع­نامه از کشورها و هم­چنان سازمان های ملی، منطقوی و بین المللی خواهان همکاری کامل برای گرامی داشت از روزجهانی اشخاص دارای معلولیت گردید.

سوم دسمبر یا روز جهانی اشخاص دارای معلولیت؛ همه ساله در تمام کشورهای جهان با تنوع مختلف تجلیل می­گردد و با حفظ رعایت شعارجهانی؛ بعضی کشورها- شعارهای محلی خود را نیز بر می گزینند تا به اولویت ملی خویش نیز بپردازند و به معضل برجسته شده؛ راه حل مطلوب پیدا کند.

در افغانستان از سال های زیادی بدینسو؛ این روز با مساعی و مشارکت همه­گانی نهادهای مختلف ملی و بین المللی و دولت؛ به ویژه- وزارت کار، امور اجتماعی، شهدا و معلولین تجلیل گردیده است.

در گذشته این روز با برگزاری مسابقات ورزشی گوناگون؛ فعالیت­های مختلف رسانه ای، تدویر سیمینارها وهمایش ها و ‌محافل رسمی به­صورت گسترده درمرکز و ولایات تجلیل شده است و حتا در بعضی سال­ها؛ مسوولین عالی رتبه­ ی کشور نیز یا با حضور و یا فرستادن پیام؛ این روز را گرامی داشته؛ تعهد و عزم خویش را برای تأمین حقوق این قشر؛ اعلان نموده اند.

همان­گونه که معلولیت فراگیر و همه شمول است، تجلیل و گرامی­داشت نیز فراگیرمی باشد و هر نهادی در حیطه ­ی کاری خویش به آن توجه نماید. هرچند فرستادن پیام­ها و اشتراک؛ خود بیان­گر توجه و احساس مسوولیت از مسوولین می­باشد و در عین زمان؛ توقع می رود که در عمل هم بدان توجه شود و پی­گیری لازم از جانب مسوولین ذیربط صورت گیرد تا تعهدات اعلان شده؛ عملی گردند.

جامعه ­ی معلولیت توقع دارد که مسوولین؛ به ویژه نهادهای دولتی؛ مشارکت وسیع و گسترده برای تجلیل از این روز بگیرند و برنامه های گوناگون؛ راه اندازی گردد.   

پیشنهادات:

از این­که روز جهانی اشخاص دارای معلولیت؛ فرصتی را فراهم می­نماید تا یک بار دیگر؛ جامعه، دولت، خود نهادهای جامعه­ ی معلولیت و اشخاص دارای معلولیت؛ درک بهتر و درست از معلولیت، حقوق معلولیت، مسوولیت­ها و مکلفیت های دو جانبه داشته باشند. نیاز است تا این روز با برنامه های گوناگون تجلیل گردد تا آگاهی دهی و آگاهی رسانی لازم و مناسب ارایه شود؛ زیرا هنوز که هنوز است؛ جامعه به انواع آگاهی ها در رابطه­ به موضوع معلولیت نیاز دارد و هرقدر که آگاهی مناسب بیش­ترشود؛ به همان اندازه توانسته ایم که حداقل از موانع جلوگیری کنیم یا مانع شناسایی شده را رفع کنیم. رفع مانع؛ خود باعث بهره مندی اشخاص دارای معلولیت از حقوق حقه­ی شان شده؛ بناءً روند مشارکت و شمولیت آنان؛ بیشتر از این تسهیل می گردد و آنان نیز می توانند تا مانند سایر شهروندان کشور؛ سهم و مسوولیت خویش را نسبت به جامعه ادا کنند.

1. تجلیل از این روز به ­صورت گسترده و متنوع در مرکز و ولایات صورت گیرد و همه ساله به عنوان یک برنامه به آن توجه شود. 
2. به اهمیت شعار سال توجه شده؛ به ویژه مسوولین بخش مناسب سازی محیطی و دسترسی های فزیکی؛ منجمله شهرداری، شهرسازی و فواید عامه- تدابیر مناسب را برای ایجاد محیط وجامعه­ ی قابل دسترس؛ روی دست گیرد.
3. وزارت مخابرات و تکناولوژی معلوماتی موضوع دسترسی به معلومات قابل دسترس را در بخش های کاری اش در نظرگیرد تا جامعه­ ی ناشنوایان و نابینایان؛ از خدمات اطلاعاتی قابل دسترس بهره مند شود.
4. رسانه های همه­گانی (عامه و خصوصی) مسوولیت دارند تا به معلولیت از دید اجتماعی – حقوقی نگاه کرده و اطلاع رسانی  مناسب ارایه نمایند تا درک درست از معلولیت فراهم شود. 
5. موضوع معلولیت در تمام برنامه به عنوان موضوع فراگیر شامل شود.
6. دولت افغانستان و به ویژه وزارت خارجه؛ هرچه زودتر الحاق افغانستان به کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت را پی­گیری نماید.
7. برای نهادینه سازی برنامه­ی معلولیت و مشارکت نهادهای ملی؛ ضرور است تا وعده­ی مقام ریاست جمهوری مبنی بر تخصیص 1.5٪ عواید ملی به برنامه های توا­نمندسازی معلولیت عملی گردد و نهادهای مربوط؛ زمینه ی عملی شدن آن را فراهم نمایند.
8. جامعه­ ی معلولیت؛ از کابینه و شورای ملی افغانستان تقاضامند است تا تعدیلات لازم  در قانون انتخابات که مانع مشارکت اشخاص دارای معلولیت در روند انتخابات و سهم­گیری آنان در رأی دادن و انتخاب شدن است؛ بیآورد. 

---

[1] http://www.un.org/disabilities/def

نوت: این مقاله در فصلنامه ی آرمان شهدا و معلولین، دور دوم، شماره ی دوازدهم، زمستان 1391 قبلا به نشر رسیده است.